මදයට හෝ ප්‍රමාදයට හේතුවන දේ ගැනීම බොදු සමාජය විසින් ප්‍රතික්ෂේප කරන්නක් වුවද බෞද්ධ සංස්කෘතික සභ්‍යත්වයක් තුළ ගොඩනැගුණු ශ්‍රී ලාංකීය සමාජයේ ඇත්තේ මත්පැන් සඳහා දැඩි ඉල්ලුමකි.
කොරෝනා වසංගත කාලයේ වුව ද මත් පැන් අළෙවි සැල් විවෘත කළ විගස ඒ ඉල්ලුමේ තරම තේරුම්ගත හැකිවිය.
මත්පැන් යනු මිනිස් සිරුරේ ස්නායු පද්ධතිය මත ක්‍රියාත්මක වන ශරීරයට අහිතකර රසානික ද්‍රව්‍යයකි. ඇල්කොහොල් නමින් හඳුන්වන මේ රසායනිකය කාලයක් භාවිතා කළ විට ඒ සඳහා ඇබ්බැහිවීමක් ද ඇති කරයි. මේ රසායනිකය සිරුරේ ස්නායු පද්ධතිය මත ක්‍රියාකිරීමෙන් සිරුරට සිදුවන වෙනස්කම් මත්වීමක් ලෙස තේරුම් ගන්නා බැවින් එයට හේතුවන සියල්ල මත්පැන් ලෙස හැඳින්වේ.
මත්පැන් යනු මිනිස් ශිෂ්ඨාචාරයේ ඉතා දුර අතීතයේ දී පවා භාවිතා කළ දෙයකි. පළතුරු යුෂ, පැණි ආදිය යොදා ගනිමින් ඒවායින් මත්පැන් සකසා ඇති බවට අතීතයේ සාධක හමුවෙයි.
ඊජිප්තු වැසියෝ ද චීන ජාතිකයෝ ද මත්පැන් භාවිතය පිළිබඳ ඉතිහාසය ක්‍රිස්තු පූර්ව 7,000ක් තරම් ඈතට දිව යයි. මත්පැන් යන්නට “සුරා”යන වචනය ව්‍යවහාර වෙයි. ශ්‍රී ලංකාවේ මත්පැන් අළෙවි කරන ස්ථාන “සුරා සැල්” ලෙස ද හඳුන්වයි. මේ වචනය අපගේ භාෂාවට එක්වන්නට ඇත්තේ ඉන්දියාවෙනි. ක්‍රිස්තු පූර්ව 3,000-2,000 අර කාලයේ දී ඉන්දියාවේ සහල්වලින් නිපද වූ මත්පැන් වර්ගයක් තිබූ අතර එය හැඳින්වූයේ “සුරා” යන නමිනි. ක්‍රිස්තු පූර්ව 2,700 දී පමණ බැබිලෝනියානුවන් “සුරා දෙව්දුව” වන්දනාවේ යෙදුනු බව ද අතීත සාක්ෂි තිබේ.
අතීත ශ්‍රී ලංකාවේ ද එලෙස ම විවිධ මත්පැන් වර්ග භාවිතා කළ බවත් රජවරු පවා ඒවා පානය කර මත් වූ බවත් ඕනෑ තරම් සාක්ෂි තිබේ.
එසේ වුව ද අද ශ්‍රී ලංකාවේ දක්නට ඇති මත්ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදනය හා වෙළෙඳාම වඩාත් සංවිධානාත්මකව සමාජයේ මුල් බැස ගත්තේ යුරෝපීයයන්ගේ ආක්‍රමණවලින් පසුවය. පෘතුගීසීන්, ලන්දේසි සහ ඉංග්‍රීසීන් විසින් මත්පැන් මෙරට සමාජය තුළ ප්‍රචලිත කරන ලදී.
යුරෝපීයයන් විසින් මෙරට මත්ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදනය හා අළෙවිය වඩාත් විධිමත් කරන තුරු මෙරට තිබූ මත්පැන් වර්ග පිළිබඳ පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබාගැනීමට මූලාශ්‍ර දක්නට නැත. ඇතැම් විට ඒ අදටත් අප ජන සමාජයේ ඇති කිතුල් සහ පොල් රා, කරිඤ්ඤං වැනි පානයක් පමණක් විය යුතුය.
නමුත් යුරෝපීයයෝ වයින්, බීර සහ අරක්කු මෙරටට හඳුන්වා දුන්හ. ඇතැම්විට ඔවුන් පැමිණීමට පෙර ද වෙනත් රටවල වෙළෙඳුන් විසින් එවැනි පාන වර්ග මෙරටට හඳුන්වා දී තිබෙන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි වුව ද ඒවා සාමාන්‍ය ජන සමාජයේ තිබූ බවට සාධක නැත. ඇතැම් විට වයින් සහ බීර පානය රජු ඇතුළු ප්‍රභූ පැළැන්තියට පමණක් ලැබුණු අත්දැකීමක් වන්නට ඇත.
පෘතුගීසීන් මත්පැන් වෙළෙඳාමක් සිදුකළ බවට පැහැදිලි සාක්ෂියක් නැත. නමුත් ලන්දේසීන් නොකඩවා මෙරට අරක්කු නිෂ්පාදනය සිදුකර තිබේ. එය ශ්‍රී ලංකාවේ මුහුදුබඩ ප්‍රදේශවල නියත වෙළෙඳාමක් බවට පත්කිරීමට ලන්දේසීහු සමත්ව සිටියහ. ලන්දේසීන් 1660 වර්ෂයේ දී රික්ස් ඩොලර් 06ක් වූ බලපත්‍ර ගාස්තුවක් අයකර ගාල්ල සහ යාපනය දක්වා තැබෑරුම් කරගෙන යාමට ඉතා සීමිත පිරිසකට අවසර දී තිබිණි. නමුත් කොළඹ නගරයේ ඔවුන් අවසර දී තිබුණේ ලන්දේසි ජාතිකයන් 04 දෙනකුට පමණි.
උඩරට රජු යටතේ පාලනය වූ ප්‍රදේශවල අනවසර අරක්කු වෙළෙඳාම කිරීමට ද ඔවුන් පසුබට වූයේ නැත.
1796 දී ඉංග්‍රීසීන් ශ්‍රී ලංකාවේ මුහුදු බඩ පළාත් අල්ලා ගැනීමෙන් පසු අරක්කු පෙරීම සහ සිල්ලර වෙළෙඳාම යන දෙකම මෙරට දේශීය ජනතාවට භාර දීම එය වඩාත් වේගයෙන් ව්‍යාප්තවීමටත් රජයට ආදායම් ලැබෙන ප්‍රධාන මාර්ගයක් වීමටත් හේතුවිය.
ඉඩම් සොයාගෙන වස ගණනක් වෙහෙස වී වගා කටයුතු කිරීමට වඩා අරක්කු නිෂ්පාදනය හා අළෙවිය සුළු ප්‍රාග්ධනයකින් ආරම්භ කළ හැකි අධික ලාභ ලැබිය හැකි ව්‍යාපාරයක් විය. අරක්කු රේන්දයක් ලබාගැනීම සඳහා තැන්පත් කළ යුතු මුදල පවා වෙනත් අයකුගෙන් ණයට ලබාගත හැකිවීමත්, මාසික ලැබීම් තුළින් එය ගෙවා දැමිය හැකිවීමත් හේතුවෙන් යමක් කළ හැකි වූ බොහෝ දේශීය ජනතාව අරක්කු කර්මාන්තයට යොමු වූහ.
නමුත් ලාභයෙන් වැඩි කොටසක් ලැබී ඇත්තේ තොග වෙළෙන්දන්ට සහ සිල්ලර වෙළෙන්දන්ට බවත් නිෂ්පාදකයා හැමදාමත් අඩු ආදායම් ලාභියකූ වූ බවත් පැවසේ. ඔවුන් හැමදාමත් යැපුණේ තොග වෙළෙඳුන්ගෙන් ගන්නා අත්තිකාරම් මුදලකින් බව 1832 දී කළුතර පෙරන්නන් හතර දෙනකු විසින් ඉදිරිපත් කළ පෙත්සමකින් සනාථ වෙයි. ඔවුන් එම පෙත්සමෙන් අරක්කු පෙරන්නන්ට සිදුවූ පාඩු පිළිබඳ පෙන්වා දී ඇති අතර ආණ්ඩුවේ සහයෝගය ද ඉල්ලා තිබේ.
බ්‍රිතාන්‍යයන් අරක්කු නිෂ්පාදනය, තොග වෙළෙඳාම සහ සිල්ලර වෙළෙඳාම දේශීය ජනතාවට පවරද්දී විශේෂත්වයක් වන්නේ ඒ සඳහා අවස්ථාව රාජ්‍ය සේවකයන්ට ද හිමිකර දීමයි. කළුතර දොමිංගු මෙස්ත්‍රිගේ දොන් ලොරෙන්සෝ අරක්කු නිෂ්පාදකයෙකි. එමෙන් ම ඔහු කළුතර පොලිස් විදානේ ද වූවේය.
1834 දී අම්බලන්ගොඩ සිටි ජසෙන්ති ලියන සැමුවෙල් සිල්වා, බූස්සේ මම්මල්දොරේ රපියෙල් ද සිල්වා සහ අම්බලන්ගොඩ සල්මන් ද සොයිසා යන රේන්දකරුවෝ ද තමන්ගේ ප්‍රදේශවල පොලිස් විදානේවරු වූහ. අන්දිරිස් ද සොයිසා වැලිතොට පාසලේ දෙවැනි ගුරුවරයාය.
ලාංකිකයන් වැඩිම ලාභයක් ලැබුවේ අරක්කු සිල්ලර වෙළෙඳාමෙනි. නමුත් වැඩකරන දුප්පත් ජනතාව අතර ඒ සඳහා වෙළෙඳ පොළක් තිබුණේ නැත. එබැවින් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ඒ සඳහා වෙළෙඳ පොළක් තිබුණේ නැත වෙළෙඳ පොළ තිබුණේ කොළඹ ප්‍රමුඛ බස්නාහිර, මහනුවර ප්‍රධාන වූ මධයම, ගාල්ලේ සහ යාපනය, කුරුණෑගල වැනි දිස්ත්‍රික්කවලය.
අරක්කු වෙළෙඳාම සඳහා අවශ්‍ය රේන්දය ලබාදීම සිදුකෙරුණේ ආණ්ඩවේ ඒජන්ත හෙවත් දිසාපති විසිනි. ඒ වෙන්දෙිසියකිනි. මේ වෙන්දේසියේ දී ඉදිරිපත්වන ලංසු අධීක්ෂණය කර කොළඹ යටත් විජිත ලේකම්ගේ අනුමැතිය සඳහා වාර්තා කරන ලදී.
තැබෑරුම් කුලී මාසික වාරිකවලින් කච්චේරියට ගෙවිය යුතුය. එැවින් මූලික ප්‍රාග්ධනයක් නොමැතිව වුව ද අරක්කු ව්‍යාපාරයේ යෙදීමට ඕනෑම අයකුට හැකියාව ලැබිණි.
අරක්කු කර්මාන්තය මුළුමිනින් ම පාලනය කළේ ආණ්ඩුවයි. පෙරන්නන් ආණ්ඩුවෙන් වාර්ෂික බලපත් ලබාගත යුතු අතර මත්පැන් තොග පෙරන්නන් සහ තොග වෙළෙන්දන් විසින් සියලු නිෂ්පාදන ආණ්ඩුවට විකිණිය යුතුය. ඉන් පසු රජය දැඩි ආරක්ෂාවකින් යුතුව ගබඩා කරන අතර ඒවා අළෙවි සැල් වෙත ප්‍රවාහනය කරයි. එම අරක්කු හොරෙන් ප්‍රවාහනය කිරීම වැළැක්වීම සඳහා නගරයේ මර්මස්ථානවල ආරක්ෂකයෝ ද රැඳී සිටියහ. ඉන් පසු ඒ ඒ ප්‍රදේශවල ආණ්ඩුවේ ඒජන්තවරුන් විසින් තම ප්‍රදේශයට අවශ්‍ය අරක්කු ප්‍රමාණය රැගෙන ඒවා ප්‍රාදේහීය විකුණුම් රේන්ද හිමිකරුවන් වෙත බෙදා දෙන ලදී.
රේන්දකරුවෝ පොලිසිය සහ උසාවිය වැනි ආණ්ඩුවේ ආයතන සමඟ සෘජු සම්බන්ධතා පැවැත්වූ අතර වෙළෙඳාම පරිපාලනය කිරීම, නීති විරෝධී අළෙවිය වැළැක්වීම සඳහා රජයේ සහය ද ලබාගන්නා ලදී. මේ හේතුවෙන් රටේ විදේශීය පාලකයන්ගේ ම යටත් පුරවැසි ධනපතියන් පිරිසක් නිර්මාණය විය. ඔවුන්ට ස්වාධීනත්වයක් තිබුණේ නැත. මේ නිසා බිහිවූ ස්ව්දේශීය ධනපතියෝ ද බ්‍රිතාන්‍ය පාලකයන්ගේ හා ව්‍යාපාරිකයන්ගේ ම අතකොළු බවට පත්වූයේ එකිනෙක ජාලගත වෙමිනි.
කොළඹ මෙන්ම රට පුරා ස්ථාපිත කර තිබූ බළකොටු සහ වෙනත් මර්මස්ථානවල රඳවා සිටි භට පිරිස්වලට ද මේ අරක්කු සැපයීම සිදුකෙරිණි. 1820න් පසු මහනුවර ප්‍රදේශයේ ද මත්පැන් අළෙවි රේන්ද ලබාදුන් බැවින් මහනුවර අනවසර මත්පැන් වෙළෙඳාම නතර වී නීත්‍යානුකූළ වෙළෙඳාම ස්ථාවර විය.
බ්‍රිතාන්‍ය පාලන කාලයේ දී මත්පැන් ප්‍රථමයෙන් ප්‍රචලිත වූයේ මාර්ග තැනූ කම්කරුවන් සහ දේශීය ගොවියන් අතරය. ඉන් පසු කෝපි වගා කරුවෝ ද මත්පැන් ගැනුම් කරුවන් අතර ප්‍රධාන වූහ. වැවිළි ආර්ථිකය රට පුරාම ව්‍යාප්ත කළ බ්‍රිතාන්‍ය පාලකයෝ සංවිධානාත්මක සහ ාකර්යක්ෂම මත්පැන් වෙළෙඳාමක් මෙරට සම්ප්‍රදායික සමාජයක් මත ආ‍රෝපණය කළේ නව රටාවේ ජීවිතයට එය ද අත්‍යාවශ්‍ය අංගයක් බවට පත්කරමිනි.
ශ්‍රී ලංකාවේ අරක්කු ප්‍රවාහනය ගැන ද විවිධ වාර්තා හමුවෙයි. 1820 දී පමණ මහනුවර සිට බදුල්ල දක්වා ගොන් බැඳි කරත්ත 25ක් සහිතව ආරක්ෂක භට පිරිසක් ද ඇතිව බදුල්ල කච්චේරියට ගැලුම් 195ක් සහිත පීප්ප 50ක් ගෙන යාම ගැන කියවෙයි. එමෙන්ම 1827 දී මහනුවර සිට රුවන්වැල්ලට යවන ලද ගැලුම් 77ක තොගයක් මග දී අතුරුදන් වීමක් සම්බන්ධයෙන් පරීක්ෂණයක් පැවැත්වූ බව ද ඉංග්‍රීසි පාලන වාර්තාවල දක්නට ලැබේ.
එකළ දකුණු පළාතේ අරක්කු රේන්ද පවත්වාගෙන ගිය බොහෝ දෙනෙක් රජයේ සුළු නිලධාරීන් සහ පාසල් ගුරුවරු වූහ. 1834 දී ගාල්ල නගරයේ හමුදා ආපන ශාාවේ සහ අනෙක් තැබෑරුම්වල අයිතිකරුවා වූයේ කුඹල්වැල්ලේ පදිංචි ඇහැලියගොඩ ගමගේ බස්තියන් ද සිල්වා නමැති අයෙකි. එකළ හොර අරක්කු වෙළෙඳාමේ යෙදුණු පුද්ගලයන් පිළිබඳ නිවැරදි ඔත්තුවක් දුන් ඇහැලියගොඩ ගමගේග දොන් සැමුවෙල් ද සිල්වා ට වැරදි කරුවන්ගෙන් අයකර ගන්නා ලද දඩ මුදලින් හරි අඩක් ද ලැබී තිබිණි.
මධ්‍යම පළාතේ මත්පැන් වෙළෙඳාමට උඩරට වැසියන් කැමැත්තක් දැක්වූයේ නැත. ස්වභාවයෙන් ම වෙළෙඳාමට අකමැති සහ අදක්ෂ වූ ඔවුහු රේන්ද සිල්ලර වෙළෙඳාමට ඉල්ලුම් නොකළහ. මේනිසාම පහතරටින් පැමිණි වෙළෙන්දෝ අරක්කු රේන්ද පවත්වාගෙන ගියහ. 1850දී බදුල්ලේ උප දිසාපතිවරයා මෙසේ කියා ඇත.
“උඩරැටියන් අරක්කු වෙළෙඳාමට අකමැති නිසා ද, තැබෑරුම් රේන්දය මිල දී ගන්නේ පහත රැටියන්න වන නිසා අරක්කු රේන්දය තැබෑරුම් වශයෙන් හෝ දිස්ත්‍රික් වශයෙන් විකුණුව ද ඒවාට ඉදිරිපත් වන්නේ පහත රැටියන් පමණි.”
වැවිළි කර්මාන්ත ආරම්භවීමත් සමග අරක්කු වෙළෙඳාම වඩාත් විධිමත් ස්වභාවයක් ගෙන තිබේ. වතු කම්කරුවන් ප්‍රමාණය ඉහළ යාම, මෙන්ම නාගරික කම්කරුවන් වැඩිවීම ද මත්පැන් වෙළෙඳ පොළ තවත් පුළුල් වීමට හේතුවක් වී තිබේ. ඒ නිසාම අරක්කු වෙළෙන්දෝ වඩාත් වේගයෙන් ධනවතුන් බවට පත්විය.
වතුකරයේ පමණක් නොව, ඉදිකිරීම් ස්ථානවල ද, මිනිරම් පතල් කම්කරුවන් අතර ද , මහාමාර්ග හා දුම්රිය මාර්ග තනන්නන් අතර ද මත්පැන් බෙහෙවින් පැතිර ගියේය. ගැමි ප්‍රදේශවල ජීවත් වූ ගොවි ජනතාව පවා මත්පැන් බීමට පුරුදු වූහ. ජනතාව මත්පැන්වලට පුරුදු වෙද්දී ඔවුන් බොන ප්‍රමාණය ද වැඩිවිය. ක්‍රමයෙන් ඔවුහු ඊට ඇබ්බැහි වූහ. මේ නිසා මත්පැන් සිල්ලර වෙළෙඳාම වඩාත් වැඩි වූ බව දක්නට ලැබෙයි.
ජනගහනයේ ඉතා දිළිඳු කොටසක් මෙලෙස මත්පැනට ඇබැබැහි වෙද්දී රජය සහ ධනපතියෝ ඔවුන් සූරා කෑහ.
පොල් මලේ සාරයෙන් නිෂ්පාදනය කරන අරක්කු නිසා ම මෙරට ධනපති පන්තියක් බිහි වූ අතර ශ්‍රී ලංකාවේ අරක්කු ලෝකය පුරාම ප්‍රචලිත වීම ද සිදුවිය.
අතීතයේ දී ද ශ්‍රී ලංකාවේ අරක්කු ඉන්දියාව වැනි රටවලට අළෙවි කර ඇතත් ඒ සඳහා නිශ්චිත වෙළෙඳ පොළක් තිබී නැත. එය මෙරට තුළ පවා හැඳින්වෙන්නේ පහළ මට්ටමේ මත්පැන් වර්ගයක් ලෙසිනි. රට පාලනය කළ ප්‍රභූන් අතර අරක්කු එතරම් ජනප්‍රිය නොවූ බැවින් එය අපනයනයට ද උනන්දුවක් වූයේ නැත. මේ වනවිට Ceylon Arrack සඳහා විදේශ වෙළෙඳ පොළක් ද නිර්මාණය වී තිිබේ. සිංගප්පූරුව, එංගලන්තය, ජර්මනිය සහ ජපානය ඒවා මිල දී ගනී.
වසරකට මෙරට නිපදවන අරක්කු ප්‍රමාණය ලීටර මිලියන 60ක් පමණ වන බව සංඛ්‍යාලේඛන දත්ත අනුව තහවරු වෙයි.
ශ්‍රී ලංකාවේ රජයකට වැඩි ම ආදායමක් ලැබෙන ක්ෂ්ත්‍රයක් ලෙස ද අරක්කු වෙළෙඳාම හැඳින්වේ. 2018 වර්ෂයේ දී පමණක් රජයට මත්පැන්වලින් ලැබුණු බදු ආදායම රුපියල් බිලියන 72.6කි.
මෙරට මත්පැන් වෙළෙඳ පොළෙන් 50%ක පමණ ප්‍රමාණයක් අනවසර මත්පැන්වලින් සමන්විත බව ද පර්යේෂකයෝ කියති. ඉන් වැඩිම ප්‍රමාණයක් සඳහා වගකියන්නේ ගම් මට්ටමින් සිදුවන කසිප්පු නිෂ්පාදනයයි.
බදු ආදායම් වැඩිපුර අවශ්‍යවන විට සියලු රජයන් සිදුකරන්නේ අරක්කු ඇතුළු මත්ද්‍රව්‍යවල බදු මුදල් ඉහළ දැමීමයි. එසේ වුව ද මෙරට මත්පැන් පරිභෝජනය අඩුවන බවක්නම් පෙනෙන්නට නැත. සිදුවන්නේ ජනතාව මේ කෙරෙහි ඇති ඇබ්බැහිවීම හේතුවෙන් ම අධික මිලක් ගෙවා හෝ මත්පැන් මිල දී ගැනීමයි. එමගින් රජයේ ආදායම ද සරුවෙයි.
