පේරාදෙණිය රෝහලේ දී 21 හැවිරිදි තරුණියක මියගියේ Ceftriaxone නමැති ඖෂධය ලබාදීමෙන් ඇති වූ ආසාත්මිකතාවක් නිසා යැයි පේරාදෙණිය ශික්ෂණ රෝහලේ අධ්‍යක්ෂ වෛද්‍ය අර්ජුන තිලකරත්න පවසයි.
ඔහු කියා සිටියේ මෙම ඖෂධය රෝගීන් 2,700කට පමණ ලබා දී ඇතත් ගැටලුවක් ඇති නොවූ බවයි. එසේ වුවත් මෙම තරුණියගේ මරණය සම්බන්ධ පූර්ණ පරීක්ෂණයක් සිදුකරන බැවින් ඒ පිළිබඳ අවසන් නිගමනයක් ලබාදීමට නොහැකි බව ද අධ්‍යක්ෂවරයා කීවේය.
අධ්‍යක්ෂවරයා පවසන්නේ Ceftriaxone දවසකට එක් වරක් පමණක් මිලිග්‍රෑම් 02ක් ලබාදෙන ඖෂධයක් බවයි. එය මිලිග්‍රෑම් 01 බැගින් කුප්පි දෙකක අඩංගුවන බැවින් ලබා දී ඇත්තේ ඉන්ජෙක්ෂන් දෙකක් නොව එකම ඖෂධයේ නියමිත මාත්‍රාව දෙවරකට බව ද අධ්‍යක්ෂවරයා පැවසීය.
“මේ Injection ලබාදීමට පෙර මේ තරුණියට ඊට පෙර ආසාත්මිකතා ඇති වී තිබෙනවා ද කියා සොයාබලා තියෙනවා. කලින් ආසාත්මිකතා ඇති වී නැහැ. ඒ නිසා Ceftriaxone එන්නත ඇයට නොදෙන්න හේතුවක් තිබී නැහැ. එන්නතේ පළමු කොටස දුන් අවස්ථාවේ ආසාත්මිකතාවක් මතුවෙලා නැහැ. දෙවැනි කොටස දුන්නාට පස්සේ තමයි ආසාත්මිකතාව ඇති වී තිබෙන්නේ.”
පේරාදෙණිය ශික්ෂණ රෝහලේ කායික රෝග අංශයේ ප්‍රධානී මහාචාර්ය වෛද්‍ය උදය රළපනාව පවසන්නේ ආසාදනයක දී සීආර්පී ප්‍රෝටීන අගය වැඩිවන බවයි. එය තිබිය යුත්තේ ඒකක 06ට අඩුවෙන් බවයි. මේ තරුණියගේ එම අගය ඒකක 270ට වැඩි වී තිබූ බව ද මහාචාර්යවරයා කීවේය අගය 270කට වැඩිවීම නිසා බැක්ටීරියා ආසාදනයක ලක්ෂණ තියෙනවා එවිට ප්‍රතිජීවක ඖෂධ ලබාදිය යුතුයි.
“අපි මේ තරුණියට ලබාදුන්නේ Ceftriaxone කියන ප්‍රතිජීවක ඖෂධය. මේක මෙවැනි අවස්ථාවක දී භාවිතා කරන ඖෂධයක්. ඉතාමත් කලාතුරකින් ආසාත්මිකතාවක් ඇතිවෙන්න පුළුවන්. එවැනි අවස්ථාවක දී රෝගියෙක් මියයන්න පුළුවන්. අවාසනාවන්ත ලෙස ඇය මියගියා.”
මහනුවර පොත්තපිටිය අලගල්ල ප්‍රදේශයේ පදිංචිව සිටි 21 හැවිරිදි චමෝදී සන්දීපනී ජයරත්න ඉකුත් සඳුදා කැටපිටිය ප්‍රාථමික රෝහලට ඇතුළත් කරන්නේ උදරාබාධයක් හේතුවෙන් පසුව ඇය වැඩිදුර ප්‍රතිකාර සඳහා පේරාදෙණිය ශික්ෂණ රෝහලට පසුගිය 11 වනදා ඇතුළත් කර තිබුණි. හදිසි ප්‍රතිකාර ඒකකයෙන් හතේ වාට්ටුවට මාරු කිරීමෙන් පසු හෙදියන් විසින් ඇයට ඖෂධය නික්ෂේපනය (injection) කර තිබේ.
Ceftriaxone ඖෂධය නිර්දේශ කරන්නේ ඇයි ?
මෙනින්ජයටිස් හෙවත්, මොළය සහ සුෂුම්නාව වටා ඇති පටල ආසාදනය වීම වැනි බැක්ටීරියා මගින් ඇතිවන ඇතැම් ආසාදනවලට ප්‍රතිකාර ලෙසත් මෙම ඖෂධය භාවිතා කරයි. පෙනහළු, කන්, සම, මුත්රා මාර්ගය, රුධිරය, අස්ථි, සන්ධි සහ උදරයේ ආසාදන. ශල්‍යකර්මයෙන් පසු ඇති විය හැකි ආසාදන වැලැක්වීම සඳහා ඇතැම් ශල්‍යකර්මවලට පෙර Ceftriaxone එන්නත් කිරීම ද සිදු කෙරේ. Ceftriaxone එන්නත් කිරීම cephalosporin ප්‍රතිජීවක ලෙස හඳුන්වන ඖෂධ කාණ්ඩයේ ඇත. එය බැක්ටීරියා විනාශ කරන ඖෂධයකි. සෙෆ්ට්‍රියාක්සෝන් එන්නත් වැනි ප්‍රතිජීවක සෙම්ප්‍රතිශ්‍යාව, උණ හෝ වෙනත් වෛරස් ආසාදන සඳහා ක්‍රියා නොකරනු ඇත. ප්‍රතිජීවක අවශ්‍ය නොවන විට ඒවා භාවිතා කිරීම ප්‍රතිජීවක ප්‍රතිකාරවලට ප්‍රතිරෝධී වන ආසාදනයක් ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි කරයි.
මෙම ඖෂධය භාවිතා කළ යුත්තේ කෙසේද ?
සෙෆ්ට්‍රියැක්සෝන් නික්ෂේපනය (injection) කිරීම දියර සමඟ මිශ්‍ර කළ යුතු කුඩු ලෙස හෝ පෙර මිශ්‍ර නිෂ්පාදනයක් ලෙස විනාඩි 30ක් හෝ 60ක් ඇතුළත (ශිරා තුළට) නික්ෂේපනය (injection) කළ හැකිය. සෙෆ්ට්‍රියැක්සෝන් අභ්‍යන්තර මාංශ පේශි (මාංශ පේශිවලට) ද ලබා දිය හැකිය. එය සමහර විට තනි මාත්‍රාවක් ලෙස ලබා දෙන අතර සමහර විට ප්‍රතිකාර කරන ආසාදන වර්ගය අනුව දින 4-14 දක්වා දිනකට වරක් හෝ දෙවරක් ලබා දෙනු ලැබේ.
සෙෆ්ට්‍රියාක්සෝන් ඖෂධය මාත්‍රාවකට වඩා භාවිතා කරන්නේ නම්, සුවයක් දැනුණත්, වෛද්‍යවරයා විසින් නිර්දේශ කර ඇති ඖෂධ ප්‍රමාණය අවසන් වන තෙක් භාවිතා කළ යුතුය. සෙෆ්ට්‍රියාක්සෝන් එන්නත් ලබාදෙමින් තිබිය දී එය භාවිතා කිරීම නැවැත්වීම හෝ මාත්‍රාව මඟ හැරුණහොත්, ආසාදනය සම්පූර්ණයෙන්ම ප්‍රතිකාර නොකළ හැකි අතර බැක්ටීරියා ප්‍රතිජීවක වලට ප්‍රතිරෝධී විය හැක.
මෙම ඖෂධයේ වෙනත් භාවිතයන්
සෙෆ්ට්‍රියැක්සෝන් ඖෂධය සමහර විට හෘද රෝග ඇති සහ දන්ත හෝ ඉහළ ශ්වසන පත්‍රිකාවක් (නාසය, මුඛය, උගුර) ක්‍රියාවලියක් ඇති ඇතැම් පෙනිසිලින්-ආසාත්මිකතා රෝගීන්, උණ ඇති සහ ඉහළ අවදානමක් ඇති රෝගීන් සඳහා ආසාදනය වැලැක්වීම සඳහා භාවිතා කරයි. ආසාදනය සඳහා ඔවුන් සතුව සුදු රුධිරාණු ඉතා ස්වල්පයක් තිබීම, මෙනින්ජයිටිස් රෝගයෙන් පෙළෙන කෙනෙකුගේ සමීප සම්බන්ධතා සහ ලිංගික අතවරවලට ලක් වූ හෝ මිනිසුන්ගෙන් හෝ සතුන්ගෙන් සපා කෑමට ලක් වූ පුද්ගලයින්ගෙන්. මේ ඒ පිළිබඳ වෛද්‍යවරයා දැනුම්වත් කළ යුතුය. ලිංගික අතවරවලට ලක් වූ හෝ මිනිසුන්ගෙන් හෝ සතුන්ගෙන් සපා කෑ පුද්ගලයන් මෙම ඖෂධ භාවිතා කිරීමේ අවදානම ගැන වෛද්‍යවරයා දැනුම්වත් කළ යුතුය.
මෙම ඖෂධය භාවිතා කිරීමේ දී සැකිළිමත් විය යුතු විශේෂ පූර්වාරක්ෂාවන් මොනවාද?
Ceftriaxone එන්නත් භාවිතා කිරීමට පෙර,
- ඇතැම් පුද්ගලයකු ceftriaxone වලට අසාත්මික විය හැකියි. carbapenem, cefaclor, cefadroxil, cefazolin (Ancef, Kefzol), cefdinir, cefditoren (Spectracef), cefepime (Maxipime), cefixime (Suprax), cefotaxime (Claforan), cproxilefoxin, cpozilefoxin, cfozilefin, (Mefoxilefin, ) වැනි අනෙකුත් cephalosporin ප්‍රතිජීවක taroline (Teflaro), ceftazidime (Fortaz, Tazicef, Avycaz හි), ceftibuten (Cedax), cefuroxime (Zinacef) සහ cephalexin (Keflex); පෙනිසිලින් ප්‍රතිජීවක, හෝ වෙනත් ඕනෑම ඖෂධයක් නිසා ආසාත්මිකතා ඇතිවන්නේ නම් හෝ සෙෆ්ට්‍රියැක්සෝන් එන්නත්වල ඇති කිසියම් අමුද්‍රව්‍යයකට අසාත්මික නම් ඒ බව වෛද්‍යවරයාට කිව යුතුය. මේ Ceftriaxone පෙර වෛද්‍යවරයා ද ඒ පිළිබඳ විමසීම අනිවාර්ය කරුණකි.
- එමෙන් ම යම් රෝගියකු සාමාන්‍යයෙන් ලබා ගන්නා ඖෂධ වර්ග ගැන ද මෙම Ceftriaxone දීමට පෙර වෛද්‍යවරයා විසින් විමසා තිබිය යුතුය. එහි දී මෙම කාණ්ඩයේ ඖෂධ පිළිබඳ දැනුම්වත් වීම වැදගත් ය chloramphenicol සහ warfarin (Coumadin, Jantoven).
- නොමේරූ දරුවකු ලෙස උපත ලබා ඇත්නම් හෝ දරුවාගේ වයස සති 04ට අඩුනම් Ceftriaxone දීමට පෙර වෛද්‍යවරයාට ඒ බව කිව යුතුය.
- කිසියම් ආකාරයක අසාත්මිකතා ඇත්නම්, ආහාර ජීර්ණ පද්ධතියේ ගැටලු, විශේෂයෙන් මහා අන්ත්‍රයේ දැවිල්ල, මන්දපෝෂණය, යහපත් සෞඛ්‍යයට අවශ්‍ය පෝෂ්‍ය පදාර්ථ අනුභව නොකරන්නේ නම් හෝ ආහාර දිරවීමේ ගැටලු තිබේනම් මේ ඖෂධය ලබාදීමට පෙර ඒ ගැන වෛද්‍යවරයා දැනුම්වත් කළ යුතුය. එමෙන් ම වෛද්‍යවරයා රෝගියාගේ විටමින් K මට්ටම් සමඟ ගැටලු පිළිබඳව සහ වකුගඩු හෝ අක්මා රෝග ගැන ද අවධානනය යොමුකළ යුතුය.
- ගැබ්ගෙන තිබේ නම්, ගැබ් ගැනීමට සැලසුම් කරන්නේ නම් හෝ මව්කිරි දෙන්නේ නම් ඒ ව වෛද්‍යවරයාට කිවයුතුය.
මෙම ඖෂධය ඇති කළ හැකි අතුරු ආබාධ මොනවාද?
Ceftriaxone එන්නත් කිරීම අතුරු ආබාධ ඇති විය හැක.
- ceftriaxone එන්නත් කළ ස්ථානයේ වේදනාව, මුදු මොළොක් බව, තද බව හෝ උණුසුම
- වෙහෙස වන විට සුදුමැලි සම, දුර්වලතාවය හෝ හුස්ම හිරවීම
- පාචනය
- කුෂ්ඨ
- ප්‍රතිකාර අතරතුර හෝ ප්‍රතිකාර නතර කිරීමෙන් පසු මාස දෙකක් හෝ ඊට වැඩි කාලයක් තුළ ලේ වැගිරෙන හෝ ජලය සහිත මළපහ, බඩේ කැක්කුම හෝ උණ
- ආමාශයේ සංවේදීතාව, වේදනාව හෝ ඉදිමීම
- ඔක්කාරය හා වමනය
- හදවතේ දැවිල්ල
- පපුවේ වේදනාව
- ඉළ ඇටයට පහළින් පැත්තේ සහ පිටුපස ඇති දැඩි වේදනාව
- වේදනාකාරී මුත්රා කිරීම
- මුත්රා පිටවීම අඩු වීම
- වෙනදාට වඩා නිතර මුත්රා කිරීම සහ රෝස පැහැති මුත්රා පිටවීම. මුත්‍රාවලින් දුඟඳක් ඇතිවීම
- කකුල් සහ අතවල ඉදිමීම
- උණ, උගුරේ අමාරුව, මිරිස් හෝ වෙනත් ආසාදන ලක්ෂණ නැවත පැමිණීම
- සම ගැලවී යාම, බිබිලි වැටීම හෝ ගැලවී යාම
- ගිලීමේ හෝ හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාව
- උගුරේ හෝ දිවේ ඉදිමීම
හදිසි / අධික මාත්‍රාවක දී
අධික මාත්‍රාවක් සිරුරට ඇතුළු වී ඇත්නම් වහාම දැඩි සත්කාර ලබාදීම කළ යුතුවේ. ඖෂධය ශරීරගත වූ පුද්ගලයා ඇද වැටී ඇත්නම්, වලිප්පුව ඇති වී ඇත්නම්, හුස්ම ගැනීමේ අපහසුතාවයක් ඇත්නම් හෝ අවදි කළ නොහැකි නම්, වහාම හදිසි සේවා ලබාගත යුතුය.
ආසාත්මිකතාවක් ඇතිවිය හැකි ඖෂධයක් ද ?
ආසාත්මිකතාව යනු පුද්ගලයාගෙන් පුද්ගලයාට වෙනස්වන තත්වයකි. ඇතැම් පුද්ගලයකුට ආසාත්මක වන ඖෂධයක් තවත් පුද්ගලයකුට ආසාත්මික වන්නේ නැත. පෙනිසිලින් යනු අප කවුරුත් දන්නා පරිදි ලෝක ජනගහණයෙන් 2%ක් වැනි ප්‍රමාණයකට ආසාත්මික විය හැකි ඖෂධයකි. එබැවින් පෙනිසිලින් ඇතුළු එවැනි ආසාත්මිකතාවක් ඇතිවිය හැකි ඖෂධයක් ලබාදෙන්නේ නම් එම ඖෂධයේ නියමිත මාත්‍රාව ලබාදීමට පෙර ඉතාම් සුළු ප්‍රමාණයක් සමට ඇතුළුකර එය ආසාත්මක වන්නේ ද යන්න විනාඩි 20ක පමණ කාලයක් නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් පසු වෛද්‍යවරයා සෑහීමකට පත්වන්නේ නම් පමණක් ඖෂධය ලබාදීම සිදුකරයි.
නමුත් Ceftriaxone යනු ඉතාමත් කලාතුරකින් ආසාත්මිකතාවකට පත්විය හැකි ඖෂධයකි. එබැවින් එම ඖෂධ නිෂ්පාදකයන් පවා සඳහන් කරන්නේ පෙනිසිලින් වැනි ආසාත්මිකතාවක් ඇතිවන වෙනත් ඖෂධවලට ආසාත්මිකතාවක් ඇති නොවූ පුද්ගලයකුට මෙම ඖෂධය ලබාදිය හැකි බවයි.
ඖෂධයක් ආසාත්මික විය හැක්කේ කෙසේ ද ?
ආසාත්මක නොවන ඖෂධයක් වුව ද ඖෂධයේ නිෂ්පාදන දුර්වලතාවක් හේතුවෙන් ඕනෑම අවස්ථාවක දී ආසාත්මික වීම හෝ වෙනත් අතුරු ආබාධ හෝ අතිකිරීමට පුළුවන. මෙතෙක් වෙවැනි මරණ වාර්තා නොවූ නැතිනම් ආසාත්මිකතා ඇති නොකළ ඖෂධයක් හදිිසියේ ම මෙවැනි තත්වයකට පත්වුවහොත් සෞඛ්‍ය අංශ කළ යුත්තේ එම ඖෂධ කාණ්ඩයේ සාම්පල රැගෙන එහි නිෂ්පාදන දෝෂයක් තිබේ ද යන්න පරීක්ෂාකර බැලීමයි. එවැනි නිෂ්පාදන දෝෂයක් ඇත්නම් එම ඖෂධයේ සම්පූර්ණ නිෂ්පාදන කාණ්ඩයම ඉවත්කළ යුතු වේ. නමුත් එවැනි දෝෂයක් තිබී හඳුනාගත්ත ද නිවැරදි ප්‍රමිතීන් අනුව නිෂ්පාදනය කළ ඖෂධ (දෝෂ සහිත කාණ්ඩ ඉවත්කර පසු දෝෂ නැති කාණ්ඩ) භාවිතා කිරීමේ වරදක් නැත.
දැනගත යුතු වෙනත් තොරතුරු මොනවාද?
Ceftriaxone එන්නත් කිරීමට පෙර රෝගියකුගේ සිරුර ඊට දක්වන ප්‍රතිචාරය පරීක්ෂා කිරීමට වෛද්‍යවරයකු කටයුතු කිරීම වඩාත් වැදගත් වේ. රෝගියකු ලබාගන්නා බෙහෙත් වට්ටෝරු සහ බෙහෙත් වට්ටෝරු නොවන ඖෂධ මෙන්ම විටමින්, ඛනිජ ලවණ හෝ වෙනත් ආහාරමය අතිරේක වැනි ඕනෑම නිෂ්පාදනයක් ලිඛිත ලැයිස්තුවක් තබා ගැනීම වැදගත් වේ.
