ලෝකය පුරාම, විශේෂයෙන් අසල්වැසි ඉන්දියාව පුරා ම කොවිඩ් රෝගය අඛණ්ඩව පැතිර යද්දී තමාට ඉන් බලපෑමක් නැතැයි පදනම් විරහිත විශ්වාසයක බහුතර ශ්‍රී ලාංකිකයන් සිටින බවපසුගිය කාලයේ පෙනෙන්නට තිබිණි. එම නිසා බොහෝ දෙනකු වසංගත කාලයක දැක්විය යුතු වගකීම් සහගත බවින් මිදී කටයුතු කළ අතර එහි ප්‍රතිවිපාක මේ වනවිට ප්‍රකට වී ඇත. මූලාශ්‍රයක් සොයගෙත නොහැකි විශාල කෝවිඩ් පොකුරක් ලංකාව තුළ නිර්මාණය වී ඇති අතර ඉදිරියේ දී සමාජය තුළින් තවත් කෝවිඩ් පොකුරු මතු වීමේ විශාල අවදානමක් ද ඇත.

කෙසේ වෙතත් රට සම්පූර්ණයෙන් ම වසා දැමීමේ අවශ්‍යතාවක් රජය නොදකින හෙයින් විවිධ ප්‍රදේශ අතර සචරයණයන් නිදහසේ සිදුවේ. මෙවැනි තත්ත්වයක් තුළ පොදු ප්‍රවාහන සේවය පිළිබඳව විශේෂයෙන් සැලිකිලිමත් වීම ඉතා වැදගත් වෙයි. අත්‍යවශ්‍ය නො වන ගමන් බිමන් සඳහා පොදු ප්‍රවාහන සේවාවන් භාවිත නොකිරීම හා පොදු ප්‍රවාහන සේවාවන් තුළ ආරක්ෂණ පිළිවෙත් දැඩි ව අනුගමනය කිරීමඅත්‍යවශ්‍ය ය. නැත හොත් පෙපදු ප්‍රවාහන සේවාවන් රට පුරා කොවිඩ් බෙදා හැරීමේ ජංගම මධ්‍යස්ථාන බවට පත්විය හැකිය.

පොදු ප්‍රවාහන සේවාවන් අනාරක්ෂිත ව භාවිත කිරීම කෙතරම් අනතුරුදායක විය හැකි ද යන්න පෙන්වන නවතම අධ්‍යයන වාර්තාවක් පසුගිය දා ඇමෙරිකානු වෛද්‍ය සංගමයේ ජර්නලය වන JAMA Internal Medicine හි පළ වී තිබිණි. පොදු ප්‍රවාහන මාධ්‍යව ගමන් කිරීමේ දී අප කොතරම් සැළකිලිමත් විය යුතු ද යන්න මේ අධ්‍යයනයෙන් පෙනී යන බැවින් ඒ පිළිබඳව කරුණු විමසා බැලීම වටී.

මේ අධ්‍යයයනයට පාදක වී ඇත්තේ මේ වසරේ ජනවාරි 19 වැනි දා වන්දනා ගමනක යෙදුණු චීනයේ නින්ග්බෝ ප්‍රදේශයේ බෞධ්ධ සංචාරකයන් පිරිසකි. 128  දෙනකු ගෙන් යුතු එම කණ්ඩායම බස් රථ දෙකකින් වන්දනා ගමනක් ගෙගාස් ඇති අතර එක් ගමන් වාරයකට විනාඩි 50ක් බැගින් ඔවුන් බස් රථයේ ගමන් කර ඇති සම්පූර්ණ කාලය පැය එකකුත් විනාඩි හතළිහක් පමණි. ඒ වන විට මුහුණු ආවරණ පැළඳීම අනිවාර්ය කර නොතිබූ බැවින් කිසිවකු මුහුණු ආවරණ පැළඳ සිට නැත. 68 දෙනෙක් ගමන් ගත් මේ එක් රථයක අවාසනාවකට මෙන් එක් කොරෝනා ආසාදිතයෙක් හිඳ තිබේ.

ඔහු ඊට පෙර චීනයේ හුබෙයි ප්‍රාන්තයට ගමන් කළ පුද්ලයන් සිව් දෙනකු සමඟ රාත්‍රී ආහාර ගෙන තිබූ බැවින් රෝගය ඔවුන් ගෙන් වැළ‍ෙඳෙන්නට ඇතැයි සැක කෙරේ. කෙසේ වෙතත් වන්දනා ගමන සිදු ක කාලය තුළ ඔහු කිසිදු රෝග ලක්ෂණයක් පල කර නැති අතර රෝගය ඇතැයි සැක කර ද නැත. ආසාදිතයන් වෙතින් වයිරස අන් අයට වැඩි වශයෙන් ම සම්ප්‍රේෂණය වීම ිසදු වන්නේ රෝග ල්කෂණ පහළ වීමට පෙර ගත කරන කාලය තුළ බව අධ්‍යයනය හරහාා පෙනී ගොස් ඇත. ඔහුට කැස්ස උණ ආදී රෝග ලක්ෂණ පහ ව ඇත්තේ ගමනින් පසුවය. එහෙත් ඊළඟ දින දෙක තුළ ඔහු සමග බස් රථයෙන් ගමන් කළ 68 දෙනා අතරින් 23 දෙනෙකුට ම කොවිඩ් රේාගය වැළඳී තිබේ එම 23 දෙනාට ම රෝගය වැළඳී ඇත්තේ එම විනාඩි සියයක කාලක් තුළ එම තනි පුද්ගලයාගෙනි.

කුඩා අංශු මගින් බෝවීමේ අවදානම

මේ කණ්ඩායම් ගමන් කළල බස් රථ වායුසමනය කර ඇති ඒවා වන අතර වායු සමන පද්ධතිය අභ්‍යන්තර වාතය නැවත හුවමාරු වන පරිදි සකසා තිබීම නිසා රෝග කාරකවලින් අනෙකුත් පුද්ගලයන් ආසාදනය වන්නට ඇති බව පර්යේෂකයන්ගේ අදහසයි. මෙහි දී ආසාදිත පුද්ගලයා සමඟ කෙතරම් දුරකින් සිටින්නේ ද යන්න වයිරසයේ පැතිර යෑමට බලපා නොමැති බව පෙනෙන්නට තිබේ. රෝගියා අසළ ම සිටි පුද්ගලයකුට රෝගය නොවැළඳී තිබීමෙනුත්, ආසන හතක් පමණ දුරින් සිටි පුද්ගලයන්ට පවා රෝගය වැළඳී තිබීමෙනුත් මේ බව පෙනී යයි.

මේ සිදුවීම අධ්‍යයනය මගින් පැහැදිලිව පෛනී යන කරුණක් නම් වාතයේ පා වෙමින් දිගු කලක් රැඳී සිටිය හැකි ඉතා කුඩා අංශලින් ද කෝවඩ් බෝ විය හැකි බවයි. කැස්ස හා කිවිසුම් යෑම මගින් පිට වන විශාල බිඳිති පමණක් නොව වාතයේ පාවෙමින් පවතින කුඩා අංශු හරා ද කොවිඩ් බෝ විය හැකි බව මුල් වරට අනාවරණය කෙරුණේ පසුගිය අප්‍රේල් මාසයේ දී ය. එම අදහස නිවැරදි බවට මේ සිදුවීම ද සාක්ෂියකි. එම නිසා වාතාශ්‍රය හොඳින් සංසරණය නොවන සංගෘහිත පරිසරවල දී මීටරයේ දුර තබාගැනීමෙන් පමණක් රෝගයෙන් බේරීමට හැකි නොවන බව මෙයින් පෙනී යයි.

එළිමනේ ආරක්ෂාව

මේ වන්දනා ගමනේ දී සිදුකෙරී ඇත්තේ එළිමහන් ප්‍රදේශයක වන්දනා කටයුතු කර ආපසු පැමිණීමයි. එහි දී මේ 128 දෙනාගෙන් යුතු සම්පූර්ණ කණ්ඩායම ආසාදිතයා ද සමඟ එම කටයුත්තෙහි නිරත වුවත් අනෙක් බස් රථයේ ගමන් කළ 60 දෙනා ගෙන් එක් අයකුට වත් රෝගය වැළඳී නැත. හොඳින් වාතාශ්‍රය ඇති එළිමහන් ප්‍රදේශවල වයිරසය එකිනෙකා අතර හුවමාරු වීමට ඇත්තේ අඩු ඉඩක් බව මෙයින් පෙනී යන කරුණකි.

එමෙන් ම හිරුඑළියට හොඳින් නිරාවරණය වන පරිදි සකසා තිබූ ජනේල අසළ සිට පුද්ගලයන්ට ද වයිරසය ආසාදනය වී තිබීම අවම වී තිබූ බව මේ අධ්‍යයනයේ දී පෙනී ගොස් ඇත. හිරු එළිය හොඳින් නොවැටෙන සේ ආවරණය කර තිබූ බස්රථය මධ්‍යයේ වූ කවුළු අසළ සිටිනන්ට රෝගය වැළඳී තිබූ අවස්ථා ගණන ඉහළ ගොස් තිබිණි

වායුසමන යන්ත්‍රයේ අවදානම

මේ අධ්‍යනය හරහා ඉස්මතුවන තවත් වැදගත් කරුණක් නම් වායුසමන පද්ධති හරහා මේ ක්ෂුද්‍ර බිඳිති හුවමාරු වීමට ඇති ඉඩකඩයි. සාමාන්‍යයෙන් මෝටර් රථයක වායු සමන පද්ධතියක, බාහිරින් ගන්නා වාතය වායුසමනය සඳහා භාවිත කිරීම අභන්තරයේ ඇති වාතය නැවත වායුසමනය සඳහා භාවිතා කිරීම යන විකල්ප දෙකෙන් එකක් තෝරාගැනීමට හැකිය. මාර්ගයක ගමන් කරන විට බාහිරින් ලබාගන්නා වාතයේ සමහර විට දුම් ගඟින් යුක්ත විය හැකි බැවින් බොහෝ විට රියදුරන් කරන්නේ මේ දෙවැනි විකල්පය තෝරාගැනීමයි. කෙසේ නමුත් අභ්‍යන්තරයේ ම වාතය හුවමාරු වනවිට කිසියම් රෝග වාහකයකු සිටීනම් එමගින් අනෙක් අයට රෝගය සම්ප්‍රේෂණය වීමේ විශාල අවදානමක් තිබේ. අධ්‍යයනයට ලක්ව ඇති ඉහත සිදුවීමේ දී ද සිදුව ඇත්තේ එයයි.

එබැවින් මේ කොවිඩ් හෙවත් කොරෝනා වසංගත අවදානම තුළ වායු සමනය කළ පොදු ප්‍රවාහන සේවා රථවාහනවල අභ්‍යණ්තරයේ ඇති වාතය ම හුවාරු වෙමින් සංසරණය වීමට ඉඩක් නැති වන පරිදි බාහිරින් වාතය ලබාගන්නා ක්‍රමය තේරීම කළ යුතු බව විශේෂඥයන්ගේ නිර්දේශයයි. වායු සමනය කර නැති වාහකයක හොඳින් කවුළු විවෘත කර වාතාශ්‍රය හොඳින් සංසරණය වන පිරිදි ගන් කර්න් නම් එය වායුසමනය කළ සීල් තැබූ වාහනයකට වඩා ආකරක්ෂිත විය හැකි බව ද ඔවුහු පෙන්වා දෙති.

පොදු වාහන මෙන් ම පෞදගලික් වාහනයක් වුව ද කිහිප දෙනෙක් ගමන් කර්න‍ේන නම් මෙසේ බාහිරින් වාතය ඇතුළු කරගැනීමේ යෙදුම තේරා තිබීම සුදුසු ය. ඇමෙරිකානු පර්යේෂකයන් පිරිසක් විසින් කරන ලද අධ්‍යයනයක දී මෝටර් රථයක එක් ජනෙල් වීදරුවක් හෝ අඟල් තුනක් පමණ පහත් කරගෙන යා හැකි නම් අභ්‍යන්තරයේ රේාග වාහකයකු ගෙන් රෝග බෝ වීමේ ඉඩ විශාල ලෙස අඩු කරගැනීමට හැකි බව පෙන්වා දී තිබේ. එමෙන් ම වායුසමනයවල බලපෑම පිළිබඳව විමර්ශනය කරන ලද ඉන්දියානු විශේෂඥයන් පිරිසක් හැකි සෑම විට ම වායුසමන යන්ත්‍ර භාවිතයෙන් වැළකී සිටීමට පවා උපදෙස් දී තිබේ.

ගුවන් යානා සම්බන්ධයෙන් ගත් කළ වායු සමන යන්ත්‍ර මගින් මෙබඳු විශාල අවදානමක් ඇති කරන්නේ යැයි විශ්වාස කෙරෙන්නේ නැත. මීට හේතුව සාමාන්‍යයෙන් ගුවන් යානාවල අභයන්තර වාතය බාහර වාතය සමග මුහු කරමින් පිරිසිදු කිරීමේ හැකියාව ඇති දියුණු වායු සමන පද්ධතියක් තිබීමයි. කෙසේ වෙතත් ගුවන් යානා තුළ ද අවදානම බිංදුවක් ලෙස සැළකෙන්නේ නැති බැවින් මුඛ ආවරණ පැළඳීම අනිවාර්යයෙන් ම ක යුතුය.

මුහුණු ආවරණ භාවිතා කිරීම

වාතයේ අඩුපාඩු තිබුණත් මෙම වන්දනා නඩයේ බස්රථය තුළ ගමන් කළ සියලු දෙනා මුඛ ආවරණ පැළඳ සිටියේ නම් රෝගය පැතිරී යාම සිදු නොවන්නට ඉඩ තිබූ බව පර්යේෂකයන්ගේ අදහසයි. විශේෂයේන රෝගය ආසාදනය වී තිබූ පුද්ගලයා පමණක් හෝ මුඛ අවාරණ පැළඳ සිටියේ නම් රෝග ව්‍යාප්තිය විශාල ලෙස මැඩපවත්වාගැනීමට හැකි ව තිබූ බව ඔවුහු පෙන්වා දෙති. බොහෝ රෝග වාහකයන් කිසි විටෙක රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් නොකිරීමට හෝ රෝග ලක්ෂණ පෙන්නුම් කිරීමටත් පෙර සිට ම රෝගය සම්ප්‍රේෂණය කිරීමට හෝ ඉඩ තිබෙන හෙයින් පොදු ප්‍රවාහන සේවයක ගවන් කරන සියලු දෙනා ම තමා මෙන් ම අන් අය ද රෝග වාහකයන් වීමට ඉඩ ඇතැයි සළකා ක්‍රියා කිරීම නුවණට හුරු ය. ඒ හේතුවෙන් ගමනේ ආරම්භයේ සිට අවසානය දක්වා ම මුහුණු ආවරණ පැළඳ සිටීමට සියු දෙනාා වග බලාගත යුතුය.

කාලය අඩු කිරීම

සංවෘත වටපිටාවක ගත කරන කාලය වැඩි වන තරමට එහි රෝග කාරක ඇත්නම් රෝගය වැළඳදීමට ඇති අවදානම ද ඉහළ යන බව අධ්‍යයනයක් මගින් පෙනී ගොස් ඇති තවත් කරුණකි. ඒ  නිසා පොදු ප්‍රවාහන සේවාවල ගත කරන කාලය හැකිතාක් අඩු කරනගැනීමට උත්සුක වීම වැදගත් ය. අනවහ්‍ය දුර ගමන්වලින් වැළකීමත් අත්‍යවශ්‍ය ගමනක දී හොඳින් වාත සංසරණය සිදු වන ප්‍රවාහන මාද්‍යයක් තේරා ගැනීමත් කළ හැකිය.

ගමන් බිමන් සඳහා හැකි සෑම විට ම කාර්යබහුල නොවන වේලාවට ටිකට් මිල දී ගැනීම, අන් අය ගෙන් හැකි තරම් ඈත් වීසිටීම මෙලෙස පොදු ප්‍රවාහන සේවාවල ඇති කොවිඩ් අවදානම අඩු කර  ගත හැකි තවත් උපක්‍රමයක් වේ. එමෙන්  පොදු ප්‍රවාහන සේවාවල ගමන් කරන සියලු දෙනා ම සමබරතාව රැකගැනීම සඳහා අල්ලන ආධාරක වළලු සහ බට තිබේ. එබැවින් ගමනක ආරම්භයට පෙර හා ගමන යෑමෙන් පසු හොඳින් සබන් යොදා තත්ත්පර 20ක් වත් අත ‍සෝදා ගැනීම ඔබගේත් අන් අයගේත් ආර්ක්ෂාව පිණිස අනිවාර්යයෙන් කළ යුුතු අතිශය වැදගත් කටයුත්තක් බවත් අමතක නොකළ යුතුය.

දමිත නිපුණජිත් – විදුසර