2021 ජුනි මාසයේදී කොළඹ වෙරළට ඔබ්බෙන් ගිලී ගිය X-Press Pearl බහාලුම් නෞකාවේ ඇති වූ ගින්නෙන් ඇති වූ පාරිසරික හා ආර්ථික හානිය වෙනුවෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියනයක වන්දියක් ගෙවන ලෙස ශ්රී ලංකා ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය X-Press Feeders නැව් සමාගමට නියෝග කර තිබේ. නියෝගයේ සඳහන් වන්නේ එම මුදල භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයාට ගෙවිය යුතු බවයි.
පරිසර යුක්ති කේන්ද්රය, කාදිනල් මැල්කම් රංජිත් සහ ධීවර ප්රජාව ඇතුළු පාර්ශව කිහිපයක් විසින් ගොනු කරන ලද මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කිරීම පිළිබඳ පැමිණිලි මාලාවකට ප්රතිචාර වශයෙන් අගවිනිසුරු මුර්දු ප්රනාන්දු ඇතුළු පස් දෙනෙකුගෙන් යුත් විනිසුරු මඩුල්ලක් විසින් මෙම තීන්දුව ප්රකාශයට පත්කර ඇත.
එවකට විෂය බාර රාජ්ය අමාත්ය නාලක ගොඩහේවා, නීතිපතිවරයා සහ සමුද්ර පරිසර ආරක්ෂණ අධිකාරියේ (MEPA) සභාපතිනිය ඇතුළු අදාළ බලධාරීන් ව්යසනය වැළැක්වීම සඳහා ප්රමාණවත් පියවර ගැනීමට අපොහොසත් වීමෙන් ජනතාවගේ මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කර ඇති බවත්, එහි ප්රතිඵලයක් ලෙස ඔවුන්ගේ නොසැලකිල්ල අනතුරේ බලපෑම තවත් උග්ර කළ බවත් අධිකරණය සිය තීන්දුවේ සඳහන්කර ඇත.
2021 මැයි 15 වන දින ඉන්දියාවේ හසිරා වරායෙන් කොළඹ බලා පිටත් වූ එක්ස්-ප්රෙස් පර්ල් නෞකාව නයිට්රික් අම්ලය ටොන් 25 ක් සහ අනෙකුත් රසායනික ද්රව්ය සහ රූපලාවන්ය ද්රව්ය සහිත බහාලුම් 1,486 ක් රැගෙන යමින් තිබුණි.
කටාර්හි හමාඩ් හි මූලික නැවතුමකින් පසු, එය මැයි 19 වන දින ශ්රී ලංකාවේ අගනුවර වන කොළඹට ඔබ්බෙන් වූ මුහුදට ළඟා විය. මැයි 20වන දින නැවේ ගින්නක් හටගත්තේය.
ගින්න දින 13ක් පුරා පැවති අතර, එය රට තුළ මෙතෙක් වාර්තා වූ දරුණුතම පාරිසරික ව්යසනයක් ඇති කළේය. 2021 ජුනි 17 වන දින, නෞකාව වෙරළ තීරයේ සිට නාවික සැතපුම් 9.5ක් පමණ දුරින් ගිලී ගියේය.
මෙම සිදුවීම සාගර පරිසර පද්ධතියට විනාශකාරී ප්රතිවිපාක ඇති කරමින් මුහුදට විෂ සහිත ද්රව්ය කාන්දු වීමට හේතු විය – දහස් ගණනක් මාළු, කැස්බෑවන්, ඩොල්ෆින් සහ තල්මසුන් පවා මිය ගොස් වෙරළට ගසාගෙන ගොස් තිබුණි.
මෙහිදී සිදුවූ හානිය ලෝකයේ මෙතෙක් නෞකාවක් හේතුවෙන් සිදුවූ දැවැන්තම හානි වලින් එකක් ලෙස සැලකේ.
දින 30ක් පුරා පැවති නඩු විභාගයේ තීන්දුව පිටු 361කින් සමන්විත විය.
තීන්දුව ප්රකාශයට පත්කරමින් පංච පුද්ගල විනිසුරු මඩුල්ලේ සභාපති අගවිනිසුරු මුරුදු ප්රනාන්දු මහත්මිය,
“ලොව සිදුවූ දරුණුතම සමුද්රීය පරිසර විනාශයක් සිදුකළ මෙම නෞකා අනතුරින් බටහිර, දකුණ සහ උතුරු වෙරළ තීරයන්ට දැඩි හානි සිදුවුණා. ඒ වගේම පමුණුගම මීගමුව ඇතුළු බස්නාහිර පළාතේ ධීවර ප්රජාවට දැඩි ආර්ථිකමය බලපෑම් ඇතිකළා. එම නෞකාවේ කපිතාන්, නෞකාවේ දේශීය නියෝජිත සමාගම වන සී කොන්සෝටියම් ලංකා සමාගම සහ අදාළ නෞකාවේ හිමිකාර සමාගම වගකිව යුතුයි. නෞකාව ගිනිගන්නා බවට තොරතුරු ලැබී තිබියදි XPRESS PEARL නෞකාවේ කපිතාන්වරයා සහ දේශීය සමාගම කොළඹ හාබර් මාස්ටර්වරයා වෙත තොරතුරු වසන්කර ඇතිබව නඩු විභාගයේදී අධිකරණයට පෙනි ගියා”.
මෙහිදී වැඩිදුරටත් අගවිනිසුරුවරිය පැවසුවේ, සිද්ධිය වන අවස්ථාවේ විෂයභාර රාජ්ය අමාත්යවරයා ලෙස සිටී ආචාර්ය. නාලක ගොඩහේවා මහතා ද මූලික අයිතිවාසිකම් කඩකර ඇති බවය.
” මෙම පෙත්සමේ වගඋත්තරකරුවකු ලෙස නම්කර සිටි එවක විෂයභාර රාජ්ය අමාත්ය ආචාර්ය. නාලක ගොඩහේවා වෙරල හා සමූද්ර කලාපය ආරක්ෂා කිරීමේ ව්යවස්ථාපිත වගකීම පැවරී තිබුණ ද ඔහු එම වගකීම ඉටුකිරීම පැහැරහැර තිබෙනවා. එසේම පෙත්සම්වල තවත් වගඋත්තරකරුවෙකු වන සමුද්රීය පරිසර ආරක්ෂණ අධිකාරියේ එවක සභාපති නීතීඥ දර්ශනී ලහඳපුර ද තමාට සමුද්ර දූෂණ වැළැක්වීමේ පනතෙන් පැවරී තිබුණු ව්යවස්ථාපිත වගකීම් පැහැරහැර තිබෙනවා. ඇය මේ අවස්ථාවේදී යුහුසුළුව ක්රියාත්මක වී අධ්යක්ෂ මණ්ඩලය කැඳවා අවශ්ය තීන්දු තීරණ ගන්න තිබුණා. මෙම ඛේදවාචකයෙන් පසු නීතිපතිවරයා වන්දි අයකර ගැනීම සඳහා සිංගප්පූරුවේ සිවිල් නඩුවක් පැවරීම සහ මෙරට මහාධිකරණයේ නඩුවක ගොනුකිරීම පමණක් නොකර අපරාධ නඩු ගොනු කළ යුතුව තිබූ බව අධිකරණයේ මතයයි. ඒ අනුව ඔවුන් තිදෙනාම මහජනතාවගේ මූලික අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කර තිබෙනවා. “
අනතුරුව නඩු තීන්දුවට අදාළ නියෝග ප්රකාශයට පත්කළ අගවිනිසුරුවරිය Xpress pearl නෞකාව ගිනි ගැනීමෙන් මෙරට පරිසර පද්ධතියට මෙන්ම ධීවර ප්රජාව ඇතුළු ජනතාවට සිදුවූ හානිය වෙනුවෙන් ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 01 ක වන්දි මුදලක් මෙරට භාණ්ඩාගාර ලේකම්වරයා වෙත ගෙවන ලෙස අදාළ නෞකා සමාගමට නියෝග කළාය.
එම වන්දි මුදල කොටස් වශයෙන් ගෙවිය හැකි බව සඳහන් කළ අගවිනිසුරුවරිය පළමු ගෙවීම සැප්තැම්බර් 23 වැනිදාට පෙර සිදුකළ යුතු බවත්, වසරක් තුළ එය සම්පූර්ණ කළ යුතු බවත් අගවිනිසුරුවරිය ප්රකාශ කළාය.
එසේම මෙම ඛේදවාචකයට වගකිවයුතු පුද්ගලයින් සම්බන්ධයෙන් අපරාධ විමර්ශනයක් සිදුකර නඩු පැවරීමට කටයුතු කරන ලෙස නීතිපතිවරයාට නියෝගයක් නිකුත් කළ විනිසුරු මඩුල්ල මාස තුනක් ගතවීමට පෙර අදාළ විමර්ශනය ආරම්භ කිරිමට කටයුතු කරන ලෙස අපරාධ පරීක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්යක්ෂවරයාට නියෝග කළේය.
විනිසුරු මඩුල්ල අල්ලස් කොමිසමේ අධ්යක්ෂ ජනරාල්වරයාට නියෝග කළේ, අල්ලස් හෝ දුෂණ චෝදනා විමර්ශන යටතේද විමර්ශනයක් කළ යුතු බවය.
Xpress pearl ඛේදවාචකයෙන් අගතියට පත් වූවන්ට වන්දි ගෙවීම සඳහා “එම්.වී. එක්ස්ප්රස් පර්ල් වන්දි කොමිසම” ස්ථාපිත කරන ලෙසත් සමුද්ර කලාපයට වූ හානිය යළි යථා තත්ත්වයට පත්කිරීම සඳහා පරිසර අමාත්යංශයේ ලේකම්වරයාගේ ප්රධානත්වයෙන් කමිටුවක් ස්ථාපිත කිරීමටත් ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය මෙහිදී නියෝග කර ඇත.
ශ්රේෂ්ඨාධිකරණය ලබාදුන් නියෝග ක්රියාත්මකවීමේ ප්රගතිය විමසා බැලීමට නඩුව සැප්තැම්බර් 25 වැනිදා යළි කැඳවීමට නියමිතය.
