ඉරාන-පකිස්තාන ගැටුම සහ දකුණු ආසියාවට ලැබෙන ප්‍රතිවිපාක

අද්නන් රෙහ්මැට් විසිනි

2024 ජනවාරි 16 වන දින ඉරානය විසින් පාකිස්තානයේ ඉලක්ක වෙත අනපේක්ෂිත ඩ්‍රෝන් සහ මිසයිල ප්‍රහාරයක් එල්ල කිරීම සහ එයට ඉස්ලාමාබාදය දැක්වූ කෝපාවිෂ්ට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ප්‍රතිචාරය, මැදපෙරදිගට මාරාන්තික තත්වයේ අස්ථාවර මානයක් එක් කර ඇත. නිසි ලෙස හසුරුවා නොගන්නේ නම්, එය බොහෝ දුරට යුද්ධයෙන් තොර දකුණු ආසියාවට හානිදායක භූ දේශපාලනික සහ භූ මූලෝපායික ප්‍රතිවිපාක ඇති කළ හැකිය.

පකිස්තානය සහ ඉරානය බොහෝ විට හිඩැස් ද සහිත කිලෝමීටර් 900 ක දේශසීමාවක් බෙදා ගන්නා අතර දෙපසම බලුච් ජාතික ජනවාර්ගික ජනගහනයක් ජීවත් වෙයි. පකිස්තානයේ බලුකිස්තාන් පළාතේ බලුකිස්තාන් ජනවර්ගය මිලියන හතක් ජීවත් වන අතර ඉරානයේ සිස්තාන්-බලුකිස්තාන් පළාතේ මිලියන දෙකක් ජීවත් වෙති. පකිස්තානයේ බහුතර බලුච් ජනවිකාසය ඉරානයේ පැත්තේ සුන්නි මුස්ලිම්වරුන් සහ ෂියා මුස්ලිම්වරුන් වේ – එය දෙරටේ සමස්ත සාමාන්‍ය නිකායික බහුතරය පිළිබිඹු කරයි.

පකිස්ථානයේ සහ ඉරානයේ මෙම වෙනම ආගමික නිකාය බෙදීම් එකිනෙකාගේ රටවල ක්‍රියාත්මක වූ දෙපාර්ශවය මත පදනම් වූ නීති විරෝධී සටන්කාමී කණ්ඩායම් විසින් නිකායික කේන්ද්‍ර කරගත් සටන්කාමීත්වය පිළිබිඹු කරයි. දෘෂ්ටිවාදීමය වශයෙන් මෙහෙයවන ප්‍රතිරෝධයේ කොටසක් ලෙස ප්‍රධාන වශයෙන් තමන්ගේම රටවල ආරක්ෂක හමුදා සමඟ සටන් කරන මෙම කණ්ඩායම් බොහෝ විට එකිනෙකාට සහය වන අතර, ඔවුන්ගේම රාජ්‍යයට එරෙහිව සටන් කිරීමට පොදු හේතුවක් සොයා ගනී.

රාජ්‍ය නොවන ක්‍රියාකාරීන් අතර මෙම රහසිගත සහයෝගය අවසන් වීම ටෙහෙරානය සහ ඉස්ලාමාබාද් අතර රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ආතතීන් අවුලුවාලීමට හේතු වන අතර ඔවුන් අනෙක් ප්‍රාන්තයේ අභයභූමිය සොයා ගන්නා සටන්කාමී කණ්ඩායම්වලින් ඔවුන්ට එරෙහි සටන්කාමී සහයෝගය මැඩපැවැත්වීමට ප්‍රමාණවත් නොවීම සම්බන්ධයෙන් එකිනෙකාට දොස් පවරයි.

ඉරාන පැත්තෙන්, ඉස්ලාමාබාද් සමඟ සටන් කරන පකිස්ථානය පදනම් කරගත් කණ්ඩායම් වලින් අඩු දෘශ්‍ය සහයෝගයක් ලබා ගන්නා ෂියා ටෙහෙරානයට එරෙහිව සටන් කරන සුන්නි සටන්කාමී කණ්ඩායම් දෙකක්, Jaish ul-Adl [යුක්තිය පිළිබඳ හමුදාව] සහ Jundallah [අල්ලාහ්ගේ සොල්දාදුවන්] ඇතුළත් වේ. 2024 ජනවාරි 16 වන දින ඉරානය මිසයිල සහ ඩ්‍රෝන වැසි ඇති කළේ පාකිස්තානයේ යැයි කියන Jaish al-Adl ඉලක්කවලට එරෙහිව ය.

Jaish -al-Adl යනු ඉරාන සුන්නි සලාෆි බෙදුම්වාදී සටන්කාමී සංවිධානයක් වන අතර එය ප්‍රධාන වශයෙන් පාකිස්තානයට මායිම්ව ඇති Sistan-Balochistan කලාපයේ ක්‍රියාත්මක වේ. 2010 දී එහි ප්‍රචලිත නායක අබ්දුල්මලික් රෙගි අල්ලා එල්ලා මැරීමෙන් සැලකිය යුතු ලෙස දුර්වල වූ සුන්නි ඉරාන කණ්ඩායමක් වන ජුන්ඩල්ලා වෙතින් බිඳී ගිය සාමාජිකයින් විසින් එය 2012 හි ආරම්භ කරන ලදී.
Jaish al-Adl සටන් කරන්නේ නිදහස් Sistan-Balochistan සඳහා සහ දේශසීමා දෙපස සිටින Baloch ජනතාවගේ වැඩි අයිතීන් සඳහා වන අතර, එම නිසා පකිස්තාන Balochistan පළාතේ පදනම් වූ නීති විරෝධී පකිස්ථාන සටන්කාමී කණ්ඩායම් සඳහා එය සහාය දක්වයි.

ජයිෂ්ගේ මව් කන්ඩායම වන ජුන්ඩාල්ලා යනු පකිස්ථාන-ඉරාන දේශසීමා දෙපස මිලියන නවයක වාර්ගික බලුච් විසින් ආධිපත්‍යය දරන ප්‍රදේශවලින් සමන්විත එක්සත් බලුකිස්තාන් රාජ්‍යයක් අපේක්ෂා කරන සුන්නි සලාෆි සටන්කාමී සංවිධානයකි. ඉරානය සහ එක්සත් ජනපදය යන දෙඅංශයෙන්ම ත්‍රස්තවාදී කණ්ඩායමක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද ජුන්ඩාල්ලා ඉරාන හමුදා නිලධාරීන් 400 ක් දක්වා මරා දැමූ බව ප්‍රකාශ කරයි. චාලක බලවේගයක් වූ කල, එහි නිර්මාතෘ රෙජිස් දශකයකට පෙර අල්ලා මරා දැමීමෙන් පසු එහි මෙහෙයුම් නාටකාකාර ලෙස අඩු විය. එය වරක් සදාම් හුසේන්ගේ සහ අල් කයිඩාවේ සහයෝගය ගැන පුරසාරම් දොඩයි.

පකිස්තාන පැත්තෙන් බලුකිස්තාන් පළාත පකිස්තානයේ සහ ඉරානයේ ආන්ඩුවලට එරෙහිව බලුච් ජාතිකවාදීන්ගේ සහ ඉස්ලාමීය සටන්කාමීන්ගේ කැරැල්ලේ තෝතැන්නක් වී ඇත. ගැටුම පසුගිය දශක කිහිපය තුළ සිය ගණනක් ජීවිත හානි සහිතව අදියර කිහිපයක් දැක ඇති අතර අද දක්වාම පවතී.

මෙම ගැටුමට සම්බන්ධ පකිස්ථානය පදනම් කරගත් ප්‍රධාන බලුච් බෙදුම්වාදී කණ්ඩායම් වන්නේ Balochistan Liberation Army, Balochistan Liberation Front, Lashkar-e-Jhangvi සහ Sipah-e-Sahaba ය. පකිස්තාන හමුදාව බලුකිස්තානයේ මෙම බෙදුම්වාදී කණ්ඩායම් සමඟ සටන් කරමින් සිටින අතර එහි ආවරණයේදී සටන්කාමී කණ්ඩායම්වලට සහයෝගය ද ඇතුළුව බොහෝ විට මහජන කෝපය ජනනය කරන පළාතේ දේශපාලන කාරණා කෙරෙහි විශාල බලපෑමක් සිදු කරයි.

දෙරටේම සටන්කාමී කණ්ඩායම්, බොහෝ විට එකඟතාවයෙන් යුතුව වැඩ කරන අතර, ටෙහෙරානය සහ ඉස්ලාමාබාදය එකවරම නොසන්සුන් කිරීමට සමත් වේ. බොහෝ විට දේශසීමා හරහා සහයෝගීව ක්‍රියා කරන ස්වදේශික කැරලි කන්ඩායම් සමහර විට අගනුවර දෙකම කෝපයට පත් කරන්නේ, වගකිව යුතු කණ්ඩායම් තුරන් කිරීමට ප්‍රමාණවත් ක්‍රියාමාර්ගයක් නොගන්නා බවට අනෙක් පාර්ශ්වයට චෝදනා කරමිනි.

දකුණු ආසියාව සඳහා ඇති ප්‍රධාන උත්සුක නම්, ඉරානය සහ පකිස්තානය එකිනෙකාගේ භූමි ප්‍රදේශවල උණුසුම් ඉලක්ක හඹා යෑම හේතුවෙන්, දැනට පවතින මැදපෙරදිග අර්බුදය ඇවිලී ගොස්, රාජ්‍ය මැදිහත් වීමක් නැති අනවශ්‍ය යුද්ධයක් කලාපය තුළට ගෙන එනු ඇතැයි යන බියයි. ඉන්දියාව, ඇෆ්ගනිස්ථානය, ඉරානය සහ චීනය යන අසල්වැසි රටවල් හතරෙන් තුනක් සමඟ පාකිස්තානයේ සබඳතා දැනටමත් නොසන්සුන් අතර, එය උත්සන්න විය හැකි කලාපීය ගිනි ගැනීමක් බවට පරිවර්තනය වීමට ඉඩ දිය නොහැක.

දැනට, ඉරානයේ සතුරු ක්‍රියාවට සිය ප්‍රතිවිරෝධය සීමා කරමින්, සංයමයෙන් ක්‍රියා කිරීමෙන් ඉස්ලාමාබාදය හොඳින් කටයුතු කර ඇත. එහි විදේශ අමාත්‍යවරයා ඉරානයේ සිටින ඔහුගේ සගයා සමඟ සම්බන්ධ කර ගැනීමෙන් ඊටත් වඩා හොඳ වනු ඇත, එවිට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයින් මිස ජෙනරාල්වරුන් වෙඩි තැබීමට නොයන බවට සහ දේශපාලන ගැටලුවලට දිගුකාලීන දේශපාලන විසඳුම් සෙවීමට දෙපාර්ශ්වයටම සහතික විය හැකිය.
දකුණු ආසියාව දැනටමත් සීතල යුද්ධ ප්‍රභේදයන්ගෙන් සමන්විත වේ – ඉන්දියාව-පකිස්ථානය, ඇෆ්ගනිස්ථානය-පකිස්තානය, මාලදිවයින-ඉන්දියාව සහ ඉන්දියාව-ශ්‍රී ලංකාව යන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ආතතීන්ගෙන් සමන්විත වේ. මෙම සියලු රටවල් අතර හොඳ සබඳතා ඇති අතර ඉරානය ජනප්‍රිය නොවන මැද පෙරදිග අසල්වැසි ප්‍රදේශයක ටෙහෙරානය සමඟ ශක්තිමත් රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික බලයක් සහිතය. මැදපෙරදිග ගැටුම දකුණු ආසියාව දක්වා ව්‍යාප්ත කිරීම සඳහා බාහිර ක්‍රියාකාරීන්ට ඉඩ නොදීම සහ ඉරාන-පකිස්තාන ගිනි ගැනීම වැළැක්වීම සඳහා රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකභාවය පෙරට තල්ලු කිරීම ඔවුන්ගේ මෙන්ම දකුණු ආසියාවේ ද අවශ්‍යතාව වේ.

අද්නන් රෙහ්මැට් යනු ඉස්ලාමාබාද් හි විශ්ලේෂකයෙකි

Factum යනු www.factum.lk හරහා ප්‍රවේශ විය හැකි ජාත්‍යන්තර සබඳතා, තාක්ෂණික සහයෝගීතාව සහ උපාය මාර්ගික සන්නිවේදනයන් පිළිබඳ ආසියා පැසිෆික් කේන්ද්‍ර කරගත් චින්තන ටැංකියකි.

මෙහි ප්‍රකාශිත අදහස් කතුවරයාගේම වන අතර ඒවා අනිවාර්යයෙන්ම සංවිධානයේ අදහස් පිළිබිඹු නොකරයි.