ඩොලරය භාවිතයෙන් ඉවත්කිරීමේ ප්‍රවණතාවක්

රුමෙත් ජයසිංහ

“අපේ රට කඩා වැටෙමින් පවතින අතර ඉක්මනින්ම එය තවදුරටත් ලෝක සම්මතය නොවනු ඇත, එය වසර 200 කින් අවංකව ම අපගේ විශාලතම පරාජය වනු ඇත. මහා බලවතෙකුගෙන් පවා අපව ඈත් කරන එවැනි පරාජයක් ඇති නොවේ. ” – ඩොනල්ඩ් ට්රම්ප්

එහි සරලම අර්ථයෙන්, ඩොලර් ඉවත් කිරීම යනු සංචිත මුදල්, විනිමය මාධ්‍ය හෝ ගිණුම් ඒකකයක් ලෙස එක්සත් ජනපද ඩොලරය මත යැපීම අඩු කිරීම සඳහා වන ගෝලීය නෙසයි. ඇතැම් විශේෂඥයන් මෙය ගෝලීය ගනුදෙනුවලදී විකල්ප මුදල් – එනම් ඩොලරය හැර – මාරු කිරීමක් ලෙස හඳුන්වා දෙනවා.

වසර 80 ක් පුරා, එක්සත් ජනපද ඩොලරය එහි පුළුල් පිළිගැනීම සහ ද්‍රවශීලතාවය හේතුවෙන් ප්‍රමුඛ මුදල් ඒකකය ලෙස පවැතුනා. මෙම ආධිපත්‍යය වඩාත් ශක්තිමත් වන්නේ  1940 ගණන්වල බ්‍රෙටන් වුඩ්ස් ගිවිසුම හේතුවෙන්. අද වන විට එක්සත් ජනපද ඩොලරය සියලුම ජාත්‍යන්තර ගනුදෙනු වලින් 88% ක් භාවිතා කරන අතර එය ලොව පුරා වෙළඳාමේ වැඩිපුරම භාවිතා වන මුදල් වර්ගය බව අවිවාදිතයි. එය වැඩිම සංචිත මුදල් ද වෙනවා. බොරතෙල් ඇතුළු සියලුම භාණ්ඩවල මිල තීරණය වන්නේ, පවසන්නේ ඩොලරයෙනුයි. ජාත්‍යන්තර වෙළඳාමේ එහි ආධිපත්‍යය තිබියදීත්, රුසියාව සහ චීනය වැනි රටවල් විකල්ප මුදල් භාවිතා කිරීමට වෙනත් ජාතීන් පොළඹවමින් සිටිනවා.  බොහෝ විට ඔවුන්ගේ මුදල් වර්ග පිළිවෙලින් යුවාන් සහ රූබල් වලට වඩා කැමැත්තක් ඇතිකරවන්න උත්සාහ ගන්නවා. මෙම උත්සාහය යම්තාක් දුරකට සාර්ථක වී ඇති බව පෙනෙන්නට තිබෙනවා. 2023 මැයි මාසයේදී ආර්ජන්ටිනාව චීන ආනයන සඳහා යුවාන්වලින් ගෙවන බව නිවේදනය කළ අතර බ්‍රසීල ජනාධිපති ලූලා ද සිල්වා BRICS ජාතීන්ගෙන් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, ඉන්දියාව, චීනය සහ දකුණු අප්‍රිකාව) ගෝලීය ගනුදෙනු සඳහා පොදු මුදල් ඒකකයක් නිර්මාණය කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියා.

ඩොලර් ඉවත් කිරීමේ ව්‍යාපාරයේ වර්ධනය සැලකිල්ලට ගෙන, එහි ඉතිහාසය සහ එහි පසුබිම තේරුම් ගැනීම වැදගත් වේ.

බ්‍රෙටන් වුඩ්ස් ගිවිසුම

දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේ අවසානයෙන් පසුව, ඇමරිකාවේ ගෝලීය ආධිපත්‍ය භූමිකාව පුළුල් වූ අතර, නිව් යෝර්ක් ලෝකයේ මූල්‍ය ප්‍රාග්ධනය බවටත් එක්සත් ජනපද ඩොලරය ලෝකයේ වැදගත්ම මුදල් ඒකකය බවටත් පරිවර්තනය කළා.

1944 දී, බ්‍රෙටන් වුඩ්ස් ගිවිසුම මගින් ජාත්‍යන්තර විදේශ විනිමය පද්ධතියක් නිර්මාණය කරන ලද අතර එමඟින් එක්සත් ජනපද ඩොලරය තථ්‍ය ගෝලීය සංචිත මුදල් බවට පත් කරන ලදී. මුල් බ්‍රෙටන් වුඩ්ස් රාමුවට අනුකූලව, අත්සන් කරන්නන්ගේ අනෙකුත් සියලුම මුදල් එක්සත් ජනපද ඩොලරයට සම්බන්ධ කෙරෙනවා. ආපසු, එහි වටිනාකම රන් සංචිත මගින් පිටුබලය වනු ඇති.

රිචඩ් නික්සන් 1970 ගණන්වල මුල් භාගයේදී ඩොලරයේ පරිවර්තනය අවසන් කිරීමට තීරණය කරන තෙක් මෙම ගිවිසුම වසර 20 කට වැඩි කාලයක් පැවතුනා. එය බ්‍රෙටන් වුඩ්ස් ගිවිසුමේ අවසානය සනිටුහන් කළා.

1973 දී, එක්සත් ජනපදය සහ සෞදි අරාබිය යුදමය සහන සඳහා හිලව් කිරීමට තෙල් වෙළඳාම පිළිබඳ ගිවිසුමකට එළඹීමෙන් පසු ඩොලරය පෙට්‍රෝඩොලරය ලෙස ස්ථාවර විය.

ඩොලර් ඉවත් කිරීමේ මූලාරම්භය

1997 දී අග්නිදිග ආසියාවේ රටවල ආර්ථික අර්බුද හට ගැනීමෙන් ඔවුන්ගේ ආර්ථික විනාශ වූ පසු ආසියානු මූල්‍ය අරමුදලක් පිහිටුවීමේ අදහස මතු විය. ජපාන බලධාරීන් විසින් ආසියානු මූල්‍ය අරමුදලක් යෝජනා කරන ලද අතර එය ආසියානු ආර්ථිකයන්ට මූල්‍ය අභියෝග ජය ගැනීමට උපකාර වන ආයතනයකි. එක් මට්ටමක එය IMF වෙත සෘජු තර්ජනයක් විය.

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලෙන් වෙන්වීමක් ඉල්ලා සිටි පළමු ව්‍යාපාරය එය වුවද, ආසියානු මූල්‍ය අරමුදලක් නිර්මාණය කිරීමේ අදහස ආසියාවේ ද එක්සත් ජනපදයේ බලපෑමට අභියෝගයක් වූ බැවින් එය කිසිදා ආරම්භ වූයේ නැහැ. එය ජපානය සහ එක්සත් ජනපදය අතර මතභේදයකට තුඩු දුන් අතර එක්සත් ජනපදය මෙම අදහසට විරුද්ධ වුණා. ප්‍රධාන වශයෙන් ටෝකියෝව සමඟ ඇති දැඩි සබඳතාව හේතුවෙන් චීනය ද ජපානයේ යෝජනාව අනුමත නොකළ බව සිත්ගන්නා කරුණක්.

BRICS මුදල්

මෑතදී, BRICS සමූහය දේශසීමා ගනුදෙනු සඳහා පොදු මුදල් ඒකකයක් නිර්මාණය කිරීමේ හැකියාව සහ ඩොලරයේ බලපෑම අඩු කිරීමේ හැකියාව ගවේෂණය කළා.

2023 අප්‍රේල් මාසයේදී රුසියානු ඩූමා හි නියෝජ්‍ය සභාපති ඇලෙක්සැන්ඩර් බබකොව් ප්‍රකාශ කළේ බ්‍රික්ස් ජාතීන් ගෝලීය වෙළඳාම සඳහා නව මුදල් ඒකකයක් නිර්මාණය කිරීමට යන බවත්, රන් සහ දුර්ලබ පෘථිවි ද්‍රව්‍ය වැනි වෙළඳ ද්‍රව්‍යවලින් සහාය දක්වන බවත්ය.

මෙම ප්‍රකාශය වෙනුවෙන් බ්‍රසීල ජනාධිපති ලූලා ද සිල්වා සහයෝගය දක්වන ලද අතර, රටවල් තම වෙළඳාම ඩොලරය මත පදනම් විය යුතුයැයි තීරණය කර තිබීමට කිසිදු හේතුවක් තමා නොදකින බව ඔහුගේ තර්කය වුණා.

කෙසේ වෙතත්, BRICS විසින් ඩොලර් ඉවත් කිරීම සමඟ යා යුතු තැනට එක්සත් හෝ ඒකාබද්ධ වී නැහැ. සති කිහිපයකට පෙර, ඉන්දියාව එවැනි යෝජනාවකට සහාය නොදක්වන බවට විදේශ අමාත්‍ය ජයශංකර් ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු, BRICS මුදල් සඳහා වන ඉල්ලීම් වලින් ඉන්දියාව ඈත් වුණා. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, චීන චින්තන ටැංකියක් ඉන්දියාව කණ්ඩායමෙන් නෙරපා හරින ලෙස ඉල්ලා සිටි අතර, එහි දුර්වලම පුරුක ලෙස ඉන්දියාව නම් කළා.

චීනය – බ්‍රසීල ගිවිසුම

පසුගිය මාර්තු මාසයේදී ලූලා ද සිල්වාගේ චීන සංචාරයෙන් පසුව, බ්‍රසීලය සහ චීනය ඔවුන්ගේ ජාතික මුදල් ඒකක, එනම් බ්‍රසීලියානු රියාල් සහ චීන යුවාන් වලින් ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාමක් පැවැත්වීම සඳහා ගිවිසුමක් අත්සන් කෙරුණා. එමඟින් ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාමෙන් එක්සත් ජනපද ඩොලරය ඉවත් කළා. මෙම ගිවිසුම මගින් දෙරටට ඔවුන්ගේ ජාතික මුදල් භාවිතා කරමින් වාර්ෂිකව ඩොලර් බිලියන 150 ක වෙළඳාමක් පවත්වාගෙන යාමට සහ හැකි නම් එය තවත් පුළුල් කිරීමට උත්සාහ ගනු ඇති. මෙම ගිවිසුම මගින් ගනුදෙනු පිරිවැය අඩු කිරීමට සහ ආයෝජන දිරිගැන්වීමට උපකාරී වන බව දෙරට පිළිගෙන තිබෙනවා.

යුක්රේනය රුසියානු ආක්‍රමණය

පසුගිය වසරේ යුක්රේනය ආක්‍රමණය කිරීමෙන් පසු රුසියාවට පනවා ඇති සම්බාධක හේතුවෙන් ගෝලීය වෙළඳාමේ දී එක්සත් ජනපද ඩොලරය භාවිතා කිරීම එරටට අපහසු වී තිබෙනවා. රුසියානු බැංකු SWIFT පද්ධතියෙන් ඉවත් කර ඇති අතර ඩොලර් බිලියන 630 ක වත්කම් අත්හිටුවා ඇති බව ද වාර්තා වෙනවා.

එවැනි වර්ධනයන් රුසියානු බැංකු සහ ව්‍යාපාර විකල්ප මුදල් වෙත මාරු වීමට බල කෙරුණා. 2022 සිට රුසියාව චීනය සමඟ යුවාන් මුදල් ඒකකය යොදා ගනිමින් වෙළඳාම් නිරත වනවා. රුසියාව ඉන්දියාව සමඟ රුපියල්-රූබල් ගිවිසුමකට ද පවත්වාගෙන යනවා.

අද, සම්බාධක තිබියදීත් හෝ වඩාත් නිවැරදිව, රුසියාව මැද පෙරදිග සහ යුරේසියානු ආර්ථික සංගමය ඇතුළු බොහෝ රටවල් සමඟ සහ බොහෝ ජාතික මුදල් වර්ග සමඟ වෙළඳාමේ නිරතවනවා

ඩොලර් ඉවත් කිරීමට හේතු

1. ඩොලරයේ පහළ යාම

ගෝලීය සංචිතවල එක්සත් ජනපද ඩොලරයේ කොටස සැළකිය යුතු ලෙස පහත වැටෙමින් තිබේ. චීන යුවාන් දැනට ගෝලීය සංචිත ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල පස්වන ස්ථානයේ සිටින අතර 2.7% ක කොටසකි. යුවාන් ඉහළ යාමට ප්‍රධාන හේතුව චීන ආයෝජන සහ අනෙකුත් රටවල් සමඟ ඇති ආර්ථික හවුල්කාරිත්වයයි.

2. කලාපීය ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳාමේ වර්ධනය

රූබල් සහ ඉන්දීය රුපියල වැනි අනෙකුත් මුදල් ඒකක ද වෙනත් රටවල් සමඟ ඇති කර ගත් ගිවිසුම් හේතුවෙන් වර්ධනයක් අත්පත් කරගෙන. ඇත්ත වශයෙන්ම, රටවල් 60 ක් හෝ ඊට වැඩි ගණනක් ඔවුන්ගේ අදාළ මුදල් භාවිතා කරමින් වෙනත් රටවල් සමඟ වෙළඳාම් කරයි. ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳ ගිවිසුම් මෙම ක්‍රියාවලියට දායක වී ඇත. ශ්‍රී ලංකාව සහ මොරිෂස් අතර රුපියල ද්විපාර්ශ්වික වෙළෙඳාමේ යෙදවීමට ඇතිකරගත් එකඟතාව මෙයට හොඳ උදාහරණයක්.

3. රුසියාව-යුක්රේන යුද්ධය

රුසියානු බැංකු SWIFT පද්ධතියෙන් නෙරපා හැරීම සහ රුසියානු වත්කම් අඩු කිරීම හරහා යුක්රේනයට රුසියානු ආක්‍රමණයට එක්සත් ජනපදයේ ප්‍රතිචාරය, එක්සත් ජනපදය ඩොලරය ආයුධ සන්නද්ධ කිරීම පිලිබඳ භීතිය මතු කළා. මෙය විශේෂයෙන්ම ගෝලීය දකුණ හරහා ඩොලරය මත යැපීම අඩු කිරීම වෙනුවෙන් දැනටමත් ක්රියාකාරී ව්යාපාරයක් ශක්තිමත් කරන්නට සමත්ව තිබෙනවා. ජාත්‍යන්තර ගනුදෙනු සඳහා නව මූල්‍ය පණිවිඩ පද්ධතියක් නිර්මාණය කිරීමට රුසියාව සහ චීනය උත්සාහ කිරීමත් සමඟ බොහෝ රටවල් SWIFT හැර යාමට කැමැත්ත පළ කර ඇති බව ද වාර්තා වෙයි.

ඩොලර් ඉවත් කිරීමේ වාසි

ඩොලර් ඉවත් කිරීම එක්සත් ජනපද මුදල් ප්‍රතිපත්තියේ වැටීමෙන් රටවල් ආරක්ෂා කර ගැනීමට උපකාරී වේ. දැනට, උදාහරණයක් ලෙස, එක්සත් ජනපද ෆෙඩරල් සංචිතය පොලී අනුපාත ඉහල නැංවීමට ගත් තීරණයක් හේතුවෙන් අනෙකුත් මුදල් වලට සාපේක්ෂව එක්සත් ජනපද ඩොලරයේ කිසියම් අගයක් ඉහල යාමක්, රටවලට ඔවුන්ගේ විදේශ ණය ගෙවීමට අපහසු විය හැකියි.

ඒ අර්ථයෙන් ඩොලර් ඉවත් කිරීම රටක මූල්‍ය ස්වාධීනත්වය වැඩි කරනවා. එය ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් නංවාලීම සඳහා රටවලට නිදහස සහ හුස්ම ගැනීමේ අවකාශය ලබා දෙයි. චීනය සහ ඉන්දියාව වැනි ආර්ථිකයන් සඳහා ඩොලර් ඉවත් කිරීම ප්‍රයෝජනවත් විය හැකි අතර, එය කලාපීය හා ගෝලීය වශයෙන් ඔවුන්ගේ බලපෑම ප්‍රක්ෂේපණය කරන අතරම ඔවුන්ගේ මුදල් ඉහළ නැංවීමට සහ ඔවුන්ගේ සංවර්ධන අපේක්ෂාවන් වැඩිදියුණු කිරීමට උපකාරී වනවා.

ඩොලර් ඉවත් කිරීමේ අවාසි

රටවල් එක්සත් ජනපද ඩොලරයේ සිට වෙනත් මුදල් ඒකකයකට වෙනස් වන විට, ගනුදෙනු පිරිවැය ක්‍රියාත්මක වනවා. ඩොලර් ඉවත් කිරීම යථාර්ථයක් බවට පත් කිරීම සඳහා රටවලට නිසි බැංකු යටිතල පහසුකම්, මූල්‍ය රෙගුලාසි සහ ප්‍රමාණවත් සංචිත අවශ්‍යයි. එය ප්‍රධාන වශයෙන් ආයෝජන ප්‍රවාහයන් සහ ජාත්‍යන්තර ගනුදෙනු වල අවිනිශ්චිතතා සහ බාධා කිරීම් හේතුවෙන් ජාත්‍යන්තර වෙළඳාමට ද තර්ජනයක් වේ.

බොහෝ ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම ඩොලරය සමඟ සිදු කෙරෙන බැවින්, ජාත්‍යන්තර ගනුදෙනු වලදී යුවාන් හෝ රූබල් වැනි විකල්ප මුදල් පිළිගැනීමට සමහර රටවල් මැළිිකමක් දක්වයි.

ඩොලරීකරණයේ අනාගතය

ඩොලර් ඉවත් කිරීම වසර ගණනාවක් තිස්සේ සිදුවෙමින් පවතින නමුත් පසුකාලීනව එය වේගයෙන් වී තිබෙනවා. මෙම ක්‍රියාවලිය සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කිරීමේදී රටවල් තීරණයකට එළැඹීමට පෙර එහි වාසි සහ අවාසි අවබෝධ කරගත යුතුයි. ඔවුන් මධ්‍යස්ථව ක්‍රියා කළ යුතු අතර අපක්ෂපාතීව සිටිය යුතුයි.

ඩොලරීකරණය පුළුල් ලෙස සාකච්ඡා කෙරුණද, ඩොලරය තවමත් සියලු මුදල්වල රජු ලෙස ක්‍රියා කරනවා. අනපේක්ෂිත දෙය නම්, එහි භාවිතය පහත වැටේ ද නැද්ද යන්න ඉතා විවාදාත්මක යි. අනෙකුත් මුදල් ඒකකවල වර්ධනය සහ ලෝක අනුපිළිවෙලෙහි වෙනස පෙන්නුම් කරන්නේ එක්සත් ජනපද ඩොලරය එම අනුපිළිවෙලෙහි ප්‍රමුඛ ස්ථානය රඳවා ගන්නේද යන්න තීරණය කිරීමේ දී ඉදිරි වසර පහ හෝ හය තීරණාත්මක වනු ඇති බවයි.

රුමෙත් ජයසිංහ යනු දැනට උසස් අධ්‍යාපනය සඳහා ආර්ථික විද්‍යාව හදාරන සිසුවෙකි. 2022 දී උසස් පෙළ හදාරා ඇති ඔහුට ජාත්‍යන්තර සබඳතා, ක්‍රීඩා රාජ්‍යතාන්ත්‍රිකත්වය සහ සංගීතය ඇතුළු පුළුල් පරාසයක හැකියාවන්ගෙන් සහ දැනුමෙන් යුක්තය. ඔහු වෙත [email protected] වෙත සම්බන්ධ විය හැක.

Factum යනු www.factum.lk හරහා ප්‍රවේශ විය හැකි ජාත්‍යන්තර සබඳතා, තාක්ෂණික සහයෝගීතාවය සහ උපාය මාර්ගික සන්නිවේදනයන් පිළිබඳ ආසියා-පැසිෆික් කේන්ද්‍ර කරගත් චින්තන ටැංකියකි.

මෙහි ප්‍රකාශිත අදහස් කතුවරයාගේම වන අතර ඒවා අනිවාර්යයෙන්ම සංවිධානයේ අදහස් පිළිබිඹු නොකරයි.